آیا آیه ای در خصوص عصمت امامان علیهم السلام در قرآن آمده است ؟

پاسخ :

در خصوص عصمت امامان آیات فراوانی وجود دارد ؛ از جمله :

۱٫ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا . احزاب / ۳۳ .

خدا می خواهد آلودگی را فقط از شما خاندان [ پیامبر ] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند .

یکی از آیاتی که در عظمت وبرتری خاندان پیامبر نازل ومحدوده اهل بیت علیهم السلام وخاندان رسول خدا را مشخص میکند همین آیه از قرآن کریم است که اندکی به شرح وتوضیح آن می پردازیم ؛ وچون روش ما در این مجموعه بر خلاصه نویسی است ولذا برای توضیح و تشریح بقیهء آیات به کتاب های مخصوص تدوین مباحث اعتقادی ونیز کتابهای تفسیری مراجعه نمائید.

در این آیه قرائن فراوانی وجود دارد که عصمت ائمه از آن استفاده می شود که به چند قرینه به صورت خلاصه اشاره می کنیم :

اراده تکوینی است ، نه تشریعی

یکی از قراینی که این آیه را اختصاص به پنج تن آل عبا می دهد ، نوع اراده ای است که در این آیه مراد است . بدون شک مراد از اراده در این آیه ارادهء تکوینی است نه ارادهء تشریعی ؛ زیرا خداوند آیه را با کلمهء «انما» که یکی از قوی ترین ادات حصر است آغاز نموده است، واذهاب رجس را منحصر به پنج تن آل عبا کرده است . اگر مراد ارادهء تشریعی باشد ، حصر آن به اهل بیت لغو خواهد بود ؛ چرا که ارادهء تشریعی شامل تمامی افراد بشر می شود و اختصاص به اهل بیت ندارد ؛ چنانچه خداوند کریم در آیه وضو می فرماید :

مَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَکِنْ یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمْ وَلِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ . مائده / ۶ .

خدا نمی خواهد بر شما تنگ بگیرد ، لیکن می خواهد شما را پاک ، و نعمتش را بر شما تمام گرداند ، باشد که سپاس[ او ] بدارید .

واضح است که مراد از اراده در این آیه تشریعی و در باره همه مؤمنین است و اختصاص به افراد معین وخاصی ندارد ؛ بنابراین ، قطعاً اراده در آیه تطهیر تکوینی است . وقتی اراده تکوینی شد ، عصمت اهل البیت ثابت و بقیه افراد بشر ؛ از جمله همسران رسول خدا ، بنی هاشم و … از دایرهء آن خارج خواهند شد .

آیه تطهیر به صورت مستقل نازل شده است

نکتهء دیگری که اهل سنت به آن توجه ندارند ، این است که آیه :

إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا

به صورت مستقل نازل شده نه به همراه آیات قبل و بعد خودش . این مطلب از حدود هفتاد روایتی که در این باب است به خوبی استفاده می شود. حتی در بین این هفتاد روایت ، یک روایت هم وجود ندارد که بگوید این آیه با آیاتی که مخاطب آنان همسران رسول خدا است ، یکجا نازل شده است و حتی هیچ یک از مفسران هم این ادعا را نکرده است . حتی آن ها هم که گفته اند آیهء مورد بحث مخصوص همسران رسول خدا است ؛ همانند عکرمهء خارجی ، نگفته اند که این آیه در ضمن آیات قبلی نازل شده است .

وهیچ دلیلی هم وجود ندارد که اثبات کند این آیه به همراه آیات قبل و بعد خود نازل شده است . اهل سنت اگر می خواهند ثابت کنند که زنان رسول خدا شامل «اهل البیت» می شود باید ثابت کنند که این آیه حتماً همراه آیات قبل و بعد و یک دفعه نازل شده است ؛ در حالی که هیچ دلیلی برای این مطب ندارند .

پس آیهء مورد بحث از جهت نزول جزو آیات مربوط به همسران رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و متصل به آنان نیست . حال یا به دستور رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دنبال آن آیات قرار گرفته است ، و یا بعد از رحلت آن حضرت اصحاب در هنگام جمع آوری قرآن در آن جا نوشته اند که بحث مفصلی را می طلبد.

علاوه بر این نکات، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم یک همسر و یک خانه نداشتند ؛ بلکه همسران متعدد داشتند که هر کدام از آن ها دارای خانه مستقلی بوده است؛ بنابراین اگر مراد از «اهل البیت» در این آیه زنان پیامبر بود ، باید به جای اهل البیت «اهل البیوت» می آمد . چنان چه در اول آیه آمده است :

وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ .

و همان طور که در آیهء ۵۳ احزاب آمده است :

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ .

ای کسانی که ایمان آورده اید ، داخل خانه های پیامبر مشوید .

بنابراین مراد از آیه هرگز نمی تواند زنان پیامبر باشد .

هیچ یک از زنان پیامبر ادعا نکرده است

جالب این است که هیچ یک از زنان رسول خدا ادعا نکرده است که این آیه اختصاص به آن ها دارد و یا این که آن ها مشمول این آیه می شوند . بیشترین روایات در این باب از قول ام المؤمنین عایشه و ام المؤمنین ام سلمه وارد شده است که هر دوی آن ها با اصرار فراوان این آیه را مختص به اهل کساء می دانسته اند .

اعتراف برخی از علمای اهل سنت بر اختصاص آیه به پنج تن آل عباء .

بسیاری از علمای اهل سنت که لجاجت و عناد را کنار گذاشته و با چشمان باز به آیه نگاه کرده اند ، اعتراف کرده اند که مراد از این آیه کسانی جزء اهل کساء نیستند و این آیه هرگز شامل زنان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نمی شود .

طحاوی از علمای بزرگ اهل سنت در کتاب تحفه الأخیار بترتیب شرح مشکل الآثار ج ۸ ، ص۴۷۰ -۴۷۱ در باب «بیان مشکل ما روی عنه (علیه السلام) فی المراد بقول الله: (إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً) من هم ؟ » می نویسد :

عن عامر بن سعد، عن أبیه قال: لما نزلت هذه الآیه دعا رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) علیا وفاطمه وحسنا وحسینا (علیهم السلام) فقال : اللهم هؤلاء أهلی .

زمانی که این آیه نازل شد ، پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم ، علی ، فاطمه ، حسن و حسین علیهم السلام را خواست و فرمود : ” خدایا این ها خاندان من هستند ” .

بعد می گوید :

ففی هذا الحدیث أن المرادین بما فی هذه الآیه هم رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) وعلی وفاطمه وحسن وحسین .

از این حدیث استفاده می شود که مراد از آن چه در این آیه نازل شده است ، رسول خدا ، علی ، فاطمه ، حسن و حسین (علیهم السلام) هستند .

و باز این حدیث را نقل می کند :

عن أم سلمه قالت: نزلت هذه الآیه فی رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) وعلی وفاطمه وحسن وحسین: (إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً .

این آیه در حق ، رسول خدا ، علی ، فاطمه ، حسن و حسین نازل شده است .

و بعد از آن می گوید :

ففی هذا الحدیث مثل الذی فی الأول .

دلالت این حدیث نیز همانند حدیث اول است .

و نیز بعد از نقل روایاتی که از طریق ام المؤمنین ام سلمه نقل شده است می نویسد :

فدل ما روینا فی هذه الآثار مما کان من رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) إلی أم سلمه مما ذکر فیها لم یرد به أنها کانت ممن أرید به ما فی الآیه المتلوه فی هذا الباب، وأن المرادین فیها هم رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) وعلی وفاطمه وحسن وحسین (علیهم السلام) دون من سواهم .

آنچه که از روایات در مورد اهل بیت وعترت در تفسیر وبیا ن آیه آمده است بدون شک مقصود رسول خدا(ص) وعلی وفاطمه وحسن وحسین هستند نه غیر آنان .

و نیز العلامه أبو بکر الحضرمی فی کتاب رشفه الصادی من بحر فضائل بنی النبی الهادی می نویسد :

والذی قال به الجماهیر من العلماء وقطع به أکابر الأئمه وقامت به البراهین وتظافرت به الأدله أن أهل البیت المرادین فی الآیه هم سیدنا علی وفاطمه وابناهما، وما تخصیصهم بذلک منه (صلی الله علیه وآله وسلم) إلا عن أمر إلهی ووحی سماوی .

رشفه الصادی ۱۳- ۱۴، الباب الأول .

آن چه که جمهور علما بر آنند و بزرگان ائمه بر آن یقین دارند و دلایل و براهین فراوانی در تأیید آن وجود دارد ، مراد از اهل بیت در این آیه ، آقای ما علی ، فاطمه ، و فرزندان آن ها هستند . و اگر پیامبر آن ها را به این امر (اهل بیت) اختصاص داده است ، به دستور خداوند و وحی آسمانی بوده است .

و در ادامه می گوید :

والأحادیث فی هذا الباب کثیره وبما أوردته منها یعلم قطعا أن المراد بأهل البیت هم علی وفاطمه وابناهما رضوان الله تعالی علیهم ولا التفات إلی ما ذکره صاحب روح البیان من أن تخصیص الخمسه المذکورین (علیهم السلام) بکونهم من أهل البیت من أقوال الشیعه، لأن ذلک محض تهوّر یقتضی بالعجب، وبما سبق من الأحادیث وما فی کتب أهل السنه السنیه یسفر الصبح لذی عینین .

روایات در این موضوع فراوان است واز آنچه نقل کردم قطعا اینچنین استفاده می شود که:

مقصود از اهل بیت علی وفاطمه ودو فرزندش حسن وحسین هستند، وبه آنچه که نویسنده روح البیان گفته است که اختصاص این آیه به علی وفاطمه ودوفرزندش از ساخته های شیعه است نباید اعتنا کرد، واگر کسی چشمش را باز کند وبه نوشته های کتابهای اهل سنت به درستی ودقت نگاه کند حقیقت بر وی آشکار خواهدشد .

و از همه مهم تر این که علامه شوکانی یکی از فحول اهل سنت در جواب کسانی که می گفتند این آیه در بارهء زنان پیامبر نازل شده است ، می نویسد :

ویجاب عن هذا بأنه ورد بالدلیل الصحیح أنها نزلت فی علی وفاطمه والحسنین .

إرشاد الفحول إلی تحقیق الحق فی علم الأصول ، ص ۸۳ البحث الثامن من المقصد الثالث.

دلیل ومدرک صحیح داریم که این آیه در شان علی وفاطمه وحسنین نازل شده است ،

و سمهودی یکی دیگر از بزرگان اهل سنت می نویسد :

وهؤلاء هم أهل الکساء فهم المراد من الآیتین [آیه المباهله وآیه التطهیر] .

جواهر العقدین ، ص ۲۰۴ الباب الأول .

اینان ( علی و فاطمه وحسنین ) اهل کسا هستند که از دو آیه مباهله وتطهیر استفاده می شود وخداوند آنان را موردعنایت قرار داده است .

آیات دیگری نیز در قرآن کریم وجود دارد که برای اثبات عصمت پیامبر اسلام و ائمه معصومین می توان به آن استنادکرد که برای اطلاع از نحوهء استدلال به این آیات به کتاب های تفسیری شیعه ؛ از جمله تفسیر المیزان علامه طباطبائی مراجعه فرمایید .

۲ . یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ . النساء / ۵۹ .

ای کسانی که ایمان آورده اید ، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را اطاعت کنید .

یکی از آیاتی که عصمت پیامبر اسلام و ائمه علیهم السلام را ثابت می کند ، همین آیه است ؛ چرا که خداوند در این آیه ، اطاعت از رسول گرامی اسلام و « اولی الأمر » را به صورت مطلق واجب کرده است ؛ یعنی هر دستوری که آن ها در هر زمینه ای دادند ، باید بدون چون و چرا پذیرفته شود .

اگر « اولی الأمر » معصوم نباشد ممکن است عمداً و یا سهواً دستوری بدهد که مخالف دستور خداوند و یا رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم باشد که در این صورت اگر از دستور خدا و رسول او اطاعت شود ، از دستور «اولی الأمر » سر پیچی شده است ، و این مخالف با صریح آیه است ؛ چون در این آیه ، اطاعت از آن ها به صورت مطلق واجب شده است . و اگر از دستور « اولی الأمر » اطاعت شود ، از دستور خداوند سر پیچی شده است .

این تناقض در صورتی حل می شود که « اولی الأمر » معصوم از هر گونه خطا و اشتباه باشد .

حتی فخر رازی ، مفسر معروف اهل سنت نیز از این آیه عصمت « اولی الأمر » را فهمیده است . وذیل همین آیه می گوید :

فثبت أن الله تعالی أمر بطاعه أولی الأمر علی سبیل الجزم ، وثبت أن کل من أمر الله بطاعته علی سبیل الجزم وجب أن یکون معصوما عن الخطأ ، فثبت قطعا أن أولی الأمر المذکور فی هذه الآیه لا بد وأن یکون معصوما .

تفسیر الرازی – الرازی – ج ۱۰ – ص ۱۴۴ .

بنا بر این ثابت شد که فرمان خدا به اطاعت از اوالی الامر حتمی وقطعی است (چون خداوند با کسی شوخی ندارد) ونیز ثابت شد که هر کس خداوند پیروی واطاعتش را واجب بداند باید معصوم ازخطا واشتباه باشد وقتی این چنین بود اولی الامر در این آیه به ناچاروقطعا باید معصوم باشند .

۳ . وَإِذِ ابْتَلَی إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قَالَ لَا یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ .البقره / ۱۲۴ .

و چون ابراهیم را پروردگارش با کلماتی بیازمود ، و وی آن همه را به انجام رسانید ، [ خدا به او ] فرمود : «من تو را پیشوای مردم قرار دادم . » [ ابراهیم ] پرسید : « از دودمانم [ چطور ] ؟» فرمود : «پیمان من به بیدادگران نمی رسد » .

این آیه از آیاتی است که الهی بودن مقام امامت ، برتری مقام امامت بر مقام نبوت و نیز عصمت امام را ثابت می کند ؛ چرا که حضرت ابراهیم علیه السلام با این که پیامبر بود ، وقتی به مقام امامت رسید و عظمت و بزرگی این مقام را دید ، از خداوند کریم این مقام را برای ذریه و فرزندانش نیز درخواست کرد ؛ اما خداوند در جواب خلیل خود به صورت مطلق فرمود :

عهد من ظالمان نخواهد رسید

یعنی این مقام مخصوص کسانی است که در تمام عمرشان لحظه ای ظلم نکرده باشند . و همان طور که می دانید ، یکی از ظلم ها ، ظلم به نفس است و گناه خود مصداق اتم ظلم به نفس به شمار می آید ؛

خداوند در قرآن می فرماید :

وَمَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ . الطلاق / ۱ .

هر کس حدود خدا را تجاوز کند ، به نفسش ظلم کرده است .

حد اقل مرتبهء گناه ، ظلم به نفس خویش است . یعنی اگر کسی در تمام عمرش حتی یک بار گناه بکند ، مصداق ظالم می شود . و عهد الهی که امامت باشد به ظالم نمی رسد ؛ از این رو ، امام باید معصوم باشد .

بسیاری از مفسران و علمای اهل سنت اعتراف کرده اند که مراد از « عهدی » همان مقام امامت است ؛ از جمله فخررازی در تفسیر خود می گوید :

(لاَ یَنَالُ عَهْدِی) جواباً لقوله (وَمِن ذُرِّیَّتِی) وقوله (وَمِن ذُرِّیَّتِی) طلب للإمامه التی ذکرها الله تعالی فوجب أن یکون المراد بهذا العهد هو الإمامه لیکون الجواب مطابقاً للسؤال .

تفسیر الرازی ، ج۴ ، ص۴۶ .

و بیضاوی ، یکی دیگر از مفسران اهل سنت در تفسیر « لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ » می گوید :

إجابه إلی ملتمسه وتنبیهه علی انه قد یکون من ذریته ظلمه وأنهم لا ینالون الإمامه لأنها أمانه من الله تعالی وعهداً والظالم لا یصلح لها .

تفسیر البیضاوی ، ج۱ ، ص۳۹۷، ط دار الفکر بیروت .

و ابن کثیر دمشقی سلفی نیز در تفسیر آیه می گوید :

لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ یقول تعالی منبهاً علی شرف إبراهیم خلیله (علیه السلام) وان الله جعله إماما للناس .

تفسیر ابن کثیر ، ج۱ ، ص۱۶۹ .

و طبری در تفسیر جامع البیان در تفسیر « لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ » می نویسد :

حدثنی محمد بن عمرو قال ثنا أبو عاصم قال ثنا عیسی عن ابن أبی نجیح عن مجاهد قال: لا ینال عهدی الظالمین قال: لا یکون إماماً ظالماً .

جامع البیان ، ج۲ ، ص۷۳۸ ، ط دار الفکر .

و روایات بسیاری که از طریق اهل سنت با این مضامین : « لا یکون إماما ظالماً » و « لا اجعل إماما ظالماً یقتدی به » وارد شده است .

رک : صحیح البخاری ، ج۱ ، ص۲۱۵ ، کتاب الأحکام و صحیح مسلم ، ج۶ ، ص۸ ، باب فضیله الإمام العادل وباب خیار الأئمه وأشرارهم و جامع البیان ، طبری ج۱ ص۷۳۸ و الدر المنثور ، السیوطی ، ج۱ ص۱۱۸٫

منبع:موسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر (عجل الله تعالی فرجه)